Sprookjes zijn fascinerend. Er bestaan veel verschillende versies van hetzelfde sprookje, maar hoe komt dat? En zijn de verhalen van de Gebroeders Grimm echt zo duister?
We kennen allemaal de bekende sprookjesauteurs: De gebroeders Grimm (Duits), Perrault (Frans), Andrew Lang (Engels) en Hans Christiaan Andersen (Deens), maar niet iedereen kent de enorme traditie die hieraan vooraf is gegaan.
In een onderzoek naar sprookjes ben ik in de geschiedenis van de Gebroeders Grimm gedoken. Vaak hoor ik mensen iets zeggen over ‘de originele verhalen van de gebroeders Grimm’ en dat deze veel gruwelijker zijn dan de verhalen die we nu kennen. Daar is veel over te zeggen.
Bestaat er zoiets als originele sprookjes?
Nee, er is niet zoiets als ‘originele sprookjes’. Sprookjes zijn onderdeel van een orale verteltraditie, wat betekent dat ze verteld werden voordat het schrift in algemeen gebruik was. Zo komt het ook dat veel verschillende verhalen dezelfde wortels hebben, maar in de uiteindelijke geschreven versie er heel anders uitzien. Zie het als dat spelletje dat je vroeger misschien wel eens gespeeld hebt, waarbij je in een cirkel gaat zitten en er om de beurt een zinnetje doorgefluisterd wordt. Aan het einde is het zinnetje heel anders geworden dan aan het begin. Zo werkte het ook met sprookjes en de uiteindelijke geschreven versie is heel anders in verschillende taalgebieden. De verhalen gingen op reis.
Verschillende versies van Sleeping Beauty
Een interessant voorbeeld hiervan is De schone slaapster. De versie van de gebroeders Grimm lijkt veel op de Disney versie, de versie die we allemaal kennen, waarbij de prinses wakker gekust wordt door de prins en ze nog lang en gelukkig leven. In een van de versies van Grimm is het verhaal wat minder sprookjesachtig, omdat de boze stiefzussen hun hielen en tenen eraf hakken om zo in het glazen muiltje te passen, en worden hun ogen uitgepikt door vogels aan het einde van het verhaal. Inderdaad is deze versie aanzienlijk gruwelijker dan die van Disney, het is echter niet de meest gruwelijke versie, zoals we later in dit artikel zullen benoemen.
Wat wel waar is, is dat de eerste editie van hun bundel gruwelijker was dan latere edities. Er moest veel aangepast worden, omdat er het idee ontstond dat de verhalen voor kinderen geschreven moesten worden. Oorspronkelijk werden de verhalen niet voor kinderen verteld, maar aan eenieder die wilde luisteren. In latere edities met aanpassingen die volgens de redacteur beter in de smaak zouden vallen, werden moeders veranderd in stiefmoeders en werd aan veel verhalen een moraal toegevoegd. Daarnaast werden kleine dingen aangepast. Dus er zijn ook verschillende versies van dezelfde verhalen van Grimm.
De meest gruwelijke versie van Sleeping Beauty
Zoals gezegd was de eerste geschreven versie van Grimm niet de meest gruwelijke versie van De schone slaapster die we kennen. Er is namelijk een versie die onder andere bekend is vanuit het Ialiaanse taalgebied, waarin de prins niet zo’n fijn persoon is. Sun, Moon and Talia is opgeschreven door Giambattista Basile in Il Pentamerone. De prins in dit verhaal, is niet alleen al getrouwd, hij doet meer met Aurora dan haar kussen, en ze wordt niet wakker. Wel raakt ze zwanger. Als ze na negen maanden een tweeling baart, waakt ze uiteindelijk omdat een van de twee kinderen de doorn uit haar vinger zuigt. Daarmee is het verhaal nog niet af, want er is ook nog een boze echtgenote. De vrouw van de prins is woedend omdat hij kinderen heeft gekregen met een andere vrouw, en dus wil ze wraak nemen. Ze doodt de kinderen, kookt ze en maakt er een maaltijd van die ze uiteindelijk aanbiedt aan Aurora.
Deze versie is duidelijk veel grimmiger dan het verhaal van de gebroeders Grimm. Het verhaal neemt een hele andere wending en wordt veel langer, en hoe langer het doorgaat, hoe erger het wordt, maar wat interessant is, is dat deze beide versies dezelfde wortels hebben.
Rondreizende verhalen
Het zijn dus de verhalen die rond hebben gereisd en in de traditie van opnieuw en opnieuw verteld worden, zijn de verhalen uiteindelijk in verschillende versies opgeschreven. Veel mensen denken dat de gebroeders Grimm zelf ook rondtrokken om hun eerste bundel met de ‘verhalen van het volk’ op te schrijven, maar niets is minder waar. Ze schreven de verhalen op die ze al kenden en de rest van de verhalen kregen ze te horen van vrienden uit hogere kringen van de samenleving. Het zijn dus niet de verhalen van het volk, en ook zijn ze niet reizend verzameld.
Hoe meer sprookjes je leest, hoe meer gelijkenissen je gaat zien tussen de verschillende verhalen, zodat je zelf ook kunt zien hoe de verhalen verspreid zijn en welke weg ze afgelegd hebben.
Comments