Column: Waarom verboden boeken lezen?

Vanaf vandaag begint de Week van het verboden boek, tot en met 28 september. In steeds meer landen verdwijnen steeds meer boeken uit bibliotheken, boekwinkels en scholen. Voor het eerst wijden we hier in Nederland een campagne aan waarin we het vrije woord vieren en waarmee mensen worden aangemoedigd om juist de boeken te lezen die op de blacklist terecht komen. De Week van het verboden boek begint met een lezersmars door de straten van Utrecht, georganiseerd door Ilfu: Het International Literature Festival Utrecht. Verschillende partijen sluiten aan, zoals het CPNB en verschillende bibliotheken. De campagne"Vrijheid is een open boek" wordt landelijk gevierd in boekwinkels en bij uitgeverijen.

Zijn er verboden boeken in Nederland?

We horen allemaal de verhalen van bijvoorbeeld Amerika waar steeds meer boeken worden verbannen. Maar hoe zit dat eigenlijk in Nederland? Wij vieren vanaf dit jaar de week van het verboden boek, maar zijn er ook boeken verbannen in Nederland? Het antwoord is ja en nee. Nee, er zijn geen grootschalige boekverbanningen zoals in de Verenigde Staten. In Nederland staan we achter de vrijheid van het woord en persvrijheid en dat vinden we belangrijk. Een boek waarvan veel mensen denken dat het verboden is, is Mein Kampf van Hitler. Dat is ook lang het geval geweest in Duitsland. Sinds 2016 zijn de auteursrechten van het boek verlopen en kwam het boek in het publieke domein terecht, waardoor het in Duitsland niet meer verboden is. In ons eigen land is dit ook het geval, sterker nog, in 2018 kwam er een nieuwe vertaling en uitgave van het boek. Zijn er dan helemaal geen boeken verboden in Nederland? Dat is ook niet helemaal waar, het kan gebeuren dat een boek verboden wordt, maar dan moet het eerst langs de rechter die er een uitspraak over doet. Vaak gaat het dan op privacygevoelige informatie of haatzaaien. Zo was er een boek van een man die een haatbrief had geschreven in de vorm van een "waargebeurde thriller" over zijn ex-vrouw, vol met gevoelige informatie zoals medische gegevens. Dit is een van de weinige verboden boeken in Nederland. Daarnaast zijn er boeken die uit boekhandels en bibliotheken verwijderd worden, maar geen wettelijk verbod hebben; denk bijvoorbeeld aan boeken over zwarte Piet.

Verboden boeken in het buitenland

In andere landen worden boeken wel verboden. Bijvoorbeeld in China is er een verbod op boeken die kritiek leveren op de politieke macht, de commercialisering van China of boeken met te veel seksuele inhoud. Een voorbeeld is Winnie de Pooh, dat in China verboden werd omdat er een vergelijking werd gemaakt met de beer en het Chinese staatshoofd. In sommige Islamitische landen worden boeken verboden omdat ze in strijd zijn met de religie, in Rusland worden boeken verboden met een extremistische inhoud of boeken met een LGBTQI+ thema. De Verenigde Staten spant hierbij wel echt de kroon: tussen 2023 en 2024 werden er meer dan 10.000 boeken verboden. Er zijn verschillende redenen waarom boeken verboden worden. De inhoud is bijvoorbeeld te seksueel expliciet, immoreel of obsceen (als we dat in Nederland zouden verbieden, zouden we een compleet nieuwe canon nodig hebben. Daar gaat Jan Wolkers...). Andere redenen voor verbanning zijn racisme, kwetsend taalgebruik en schelden/vloeken, geweld, lgbtqi+ content of geloofsovertuiging.

Opvallend is dat Mein Kampf in de Verenigde Staten niet verboden is, omdat het wordt beschermd onder de 'vrijheid van meningsuiting'. Diezelfde vrijheid geldt dan weer niet voor Het Achterhuis van Anne Frank (vanwege seksuele inhoud en thema's over 'ontluikende seksualiteit'). Andere boeken die verboden zijn in de Verenigde Staten zijn The Handmaid's tale van Margaret Atwood vanwege seks en politieke kritiek, The Perks of Being a Wallflower van Stephen Chbosky vanwege drugs en homoseksualiteit en And tango makes three van Richardson & Parnell omdat het over homoseksuele pinguins gaat.

Boekenlegger Banned Books

Nu kopen

Historisch gezien zijn de meest verboden boeken Lolita van Vladimir Nabokov (seksueel expliciet, immoreel en pedofilie), Ulysses van James Joyce (obsceen), The grapes of wrath van John Steinbeck (grof taalgebruik en communistische propaganda), The Catcher in the Rye van J.D. Salinger (vloeken, seks, drank, rebellie) en To kill a mockingbird van Harper Lee (thema: racisme). Een ander boek dat nog noemenswaardig is, is Animal Farm van George Orwell dat in Amerika werd verboden omdat het te communistisch was en in Rusland omdat het te kapitalistisch bevonden werd. Het meest verboden boek in 2023 - 2024 was Nineteen Minutes van Jodi Picoult omdat het gaat over een school shooting, verkrachting en seksueel geweld.

Waarom zou je verboden boeken lezen?

Wij lezen juist verboden boeken. Waarom? In de eerste plaats omdat ze door het verbod extra interessant worden. Iets wat niet mag, is juist leuk. Daarnaast zijn het juist de belangrijke thema's die nu verboden worden. Sommige van bovenstaande boeken zijn juist de mooiste boeken die wij ooit gelezen hebben. Een boek over racisme zoals To kill a mockingbird laat juist zien hoe oneerlijk de wereld is en opent de ogen van de lezer voor racisme dat nog steeds overal ter wereld zichtbaar is. Een boek als The handmaid's tale wordt momenteel veel gebruikt in kritiek op de afname in vrouwenrechten en nieuwe abortuswetten omdat het een dystopische wereld laat zien waarin vrouwen incubators zijn en alleen worden gebruikt voor het maken van nieuwe kinderen. Het laat een wereld zien waar we niet naartoe willen, een nachtmerrie die we koste ten koste moeten voorkomen. Het Achterhuis laat zien hoe de tweede wereldoorlog eruit zag, het is een van de meest krachtige boeken uit de Nederlandse literatuur. Juist omdat je het leest door de ogen van Anne Frank komt het extra hard aan en kun je meer leren over de geschiedenis: en waarom we dit nooit meer kunnen laten gebeuren. Boeken met LGBTQI+ thema's, zoals And tango makes three laat aan kinderen zien dat je juist mag zijn wie je bent, je bent niet alleen. Is dat niet een van de belangrijkste levenslessen die we aan kinderen willen meegeven: jij mag er zijn? Door boeken te verbieden, missen lezers een hoop onderwerpen om over te lezen. Niet alleen worden de beste boeken verboden, lezers worden ook ontmoedigd om zichzelf te ontplooien, te ontwikkelen en voor zichzelf na te denken en te kijken naar de geschiedenis en mogelijke toekomsten in de vorm van dystopieën. Boeken zetten je aan het denken en kunnen je meer leren over jezelf en de wereld om je heen. Boeken verbieden houdt die ontwikkeling tegen. We lezen verboden boeken om meer te leren over de wereld, lessen die we ons niet laten ontnemen.