Alice’s avonturen in Wonderland kent iedereen wel. Zelfs als je het origineel nog nooit gelezen hebt, ben je vast wel in aanraking gekomen met de Disney film of een of andere adaptatie van het verhaal. Het verhaal is geliefd onder velen. Dat is ook niet zo gek: het voert je mee naar een droomwereld waar je even niet hoeft na te denken over je eigen problemen.
De Tsjechische auteur Franz Kafka is een stuk minder bekend, of toch in ieder geval minder gelezen en geschreven voor een compleet andere doelgroep. Zijn bekendste werken, Het Proces en De Gedaanteverwisseling, zijn titels die misschien wel bekend in de oren klinken, maar die lang niet iedereen gelezen heeft. Het zijn ook niet de makkelijkste boeken, maar wel zeker weten de moeite waard. En al helemaal als je fan bent van Alice…
Want beiden gaan over een absurde wereld die wordt bekeken met maatstaven die wij kennen. Door middel van het vervreemden, geven de boeken kritiek op onze eigen maatschappij. De manier waarop Alice naar de wereld kijkt lijkt erg veel op hoe de personages van Kafka zich verhouden tot de absurde wereld waarin zij leven, hun eigen soort wonderland.
De kleine Alice probeert chocola te maken van de wereld waarin ze terecht is gekomen door zich vast te houden aan wat ze weet. Ze zegt versjes op, denkt terug aan geschiedenis- en aardrijkskundelessen, probeert te tellen en houdt zich aan de etiquetteregels. De personages die ze ontmoet, zijn niet bekend met haar regels en werkelijkheid en gedragen zich bizar - in vergelijking met wat wij, en Alice met ons, gewend zijn. Hoe hard Alice ook haar best doet om vast te houden aan wat ze zelf weet, ook zij gaat mee in de verwrongen regels van Wonderland en de manier waarop deze in elkaar zit. Als ze versjes opzegt die ze goed kent, komen er andere woorden uit haar mond dan ze wil zeggen en ook haar eigen gedachten maken vreemde associaties en sprongen. Onbewust neemt ze deel van de bizarre wereld over.
Ook in de boeken van Kafka zijn absurde werkelijkheden aan de orde. Joseph K. wordt in Het Proces ergens van beschuldigd en moet voor het Hof verschijnen, maar zijn wereld is absurd en niks lijkt logisch. Dit deert hem echter niet, sterker nog, hij neemt het zonder ervan op te kijken aan. Datzelfde geldt voor Gregor Samsa in De Gedaanteverwisseling, die ‘s ochtends wakker wordt en ineens een kever blijkt te zijn. Hier is niks vreemds aan, en hij gaat gewoon verder met de orde van de dag, ook al zijn de omstandigheden veranderd. We weten niet met welke maatstaf de personages in Kafka’s boeken de wereld bekijken, omdat zij zelf niet de vergelijking maken met de ‘normale’ wereld. Sterker nog, zij nemen alles zoals het komt en zien het vreemde er niet van in. Dat is ook de kracht van Kafka. Als lezer krijg je het gevoel van vervreemding, maar de personages hebben dat gevoel niet. Wat hen overkomt, gebeurt nu eenmaal en ze gaan verder. Alsof je een droom leest waarbij je als lezer niet weet hoe iemand van punt a naar punt b is gekomen, terwijl het in de droom zelf volstrekt logisch is. Het doet er gewoon niet toe hoe men ergens komt, het is nu eenmaal zo en dat is hoe we verder gaan. Omdat wij als lezer hun wereld wél vergelijken met die van ons, krijgen wij wel het gevoel van vervreemding, wat nogmaals wordt versterkt doordat de personages er niet van opkijken, maar het simpelweg aannemen.
Door middel van het absurdisme en vervreemden, geven zowel Kafka als Carroll kritiek op de maatschappij. In Het Proces is dat kritiek op de bureaucratische rompslomp waar de gewone burger geen touw aan vast kan knopen, in Alice is het kritiek op het schoolsysteem, het rigide Engelse systeem en ouderwetse tradities en gewoonten.
Dit gevoel van vervreemding wordt in veel dystopiëen om kritiek te uiten.
Eigenlijk zonde dus, dat de werken van Kafka minder vaak gelezen worden. Het lijken misschien intimiderende boeken, maar eigenlijk doet Kafka bijna precies hetzelfde als Carroll. Als je Alice in Wonderland dus leuk vindt, probeer dan ook eens Het Proces, of, als je liever met een korter verhaal begint, De Gedaanteverwisseling! Dompel je onder in het absurde en kijk - net als Alice - met andere ogen naar de wereld.